Minh bạch thị trường – bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong bối cảnh mới

Trong bối cảnh kinh tế số phát triển nhanh, thương mại điện tử trở thành kênh mua sắm phổ biến, thị trường hàng hóa – dịch vụ ở Việt Nam đang chuyển động mạnh mẽ, đa dạng và năng động hơn bao giờ hết.

Mỗi ngày hàng triệu giao dịch diễn ra. Người tiêu dùng có thể dễ dàng tiếp cận hàng nghìn mặt hàng, từ sản phẩm sản xuất trong nước đến hàng nhập khẩu, hàng xách tay, hàng đặt theo yêu cầu cá nhân. Sự thuận tiện, nhanh chóng của kỷ nguyên số đã mở ra nhiều cơ hội mới, nhưng đi cùng với đó là những rủi ro không nhỏ: hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, quảng cáo sai sự thật, vi phạm quyền riêng tư và gian lận trong giao dịch.

Thương mại điện tử bùng nổ thường đi kèm với thách thức.

Thực tế cho thấy, khi mọi hoạt động thương mại được mở rộng ra không gian số, các biện pháp quản lý truyền thống trở nên khó kiểm soát hơn. Người bán có thể ẩn danh, người mua không biết mình đang giao dịch với ai, còn hàng hóa thì di chuyển qua hàng chục khâu trung gian trước khi đến tay người tiêu dùng. Trong môi trường ấy, nếu thiếu cơ chế minh bạch, thiếu thông tin trung thực và thiếu công cụ bảo vệ hữu hiệu, người tiêu dùng chính là bên yếu thế nhất.

Cũng chính vì vậy, yêu cầu minh bạch thị trường – minh bạch trong thông tin hàng hóa, trong hoạt động quản lý và trong trách nhiệm doanh nghiệp – đã trở thành vấn đề cấp thiết. Nó không chỉ là yếu tố đảm bảo công bằng trong cạnh tranh, mà còn là nền tảng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của hàng chục triệu người tiêu dùng Việt Nam. Minh bạch, nói một cách giản dị, là để người dân được biết đúng, biết đủ và biết thật.

Từ Chỉ thị 30 – chuyển biến trong tư duy và hành động

Nhận thức được yêu cầu cấp bách của việc bảo vệ người tiêu dùng trong thời kỳ mới, ngày 22/1/2024, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Chỉ thị số 30-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đây là lần đầu tiên công tác này được đặt ở tầm chỉ thị của Trung ương, khẳng định tầm quan trọng của việc bảo vệ người tiêu dùng trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Chỉ thị 30 không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng trong việc xây dựng môi trường tiêu dùng minh bạch, an toàn và văn minh, mà còn đặt ra yêu cầu cụ thể đối với toàn bộ hệ thống chính trị, các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và từng người dân.

Từ góc nhìn quản lý, Chỉ thị 30 được xem là bước ngoặt quan trọng trong nhận thức và hành động. Nếu trước đây, vấn đề bảo vệ người tiêu dùng thường được nhìn nhận như nhiệm vụ riêng của ngành công thương hoặc của các hội bảo vệ người tiêu dùng, thì nay, nó được xác định là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo và giám sát, doanh nghiệp có nghĩa vụ cung cấp thông tin trung thực, còn người tiêu dùng phải được trang bị kiến thức để tự bảo vệ mình.

Từ khi Chỉ thị được triển khai, nhiều chuyển biến tích cực đã xuất hiện. Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan đã ban hành hàng loạt văn bản hướng dẫn, chương trình hành động cụ thể, đẩy mạnh công tác tuyên truyền và hoàn thiện khung pháp lý. Các địa phương xây dựng đường dây nóng, tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm và công khai kết quả giám sát trên môi trường mạng. Lực lượng quản lý thị trường tăng cường phối hợp với công an, hải quan và cơ quan thuế để kiểm soát hàng hóa lưu thông, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử – nơi vi phạm diễn ra ngày càng phức tạp.

Tuy nhiên, để minh bạch thực sự trở thành “văn hóa thị trường”, cần nhiều hơn những hành động mang tính kỹ thuật. Minh bạch không thể chỉ dừng ở việc công khai vài dòng thông tin trên bao bì sản phẩm hay trên trang web, mà phải được hiểu là sự trung thực và trách nhiệm trong toàn bộ chuỗi giá trị hàng hóa. Từ khâu sản xuất, phân phối đến tiêu thụ, mọi thông tin đều phải được xác thực, dễ kiểm chứng và sẵn sàng để người tiêu dùng tiếp cận. Khi niềm tin trở thành thước đo của thị trường, sự mập mờ, che giấu hay gian dối sẽ không còn đất sống.

Thách thức lớn nhất hiện nay là khoảng trống về thông tin và sự chênh lệch về hiểu biết giữa người tiêu dùng và người kinh doanh. Không ít người mua hàng qua mạng nhưng không biết mình có quyền khiếu nại, không rõ cơ quan nào chịu trách nhiệm giải quyết.

Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh vẫn xem việc công khai thông tin sản phẩm là “thủ tục rườm rà” thay vì nghĩa vụ pháp lý. Một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng vẫn lựa chọn theo giá rẻ, chấp nhận rủi ro thay vì quan tâm đến xuất xứ hay tiêu chuẩn chất lượng. Điều đó cho thấy, minh bạch không thể đến từ một phía, mà phải là sự đồng thuận và ý thức của cả ba bên: Nhà nước – Doanh nghiệp – Người tiêu dùng. Nhà nước phải kiến tạo hành lang pháp lý và cơ chế kiểm tra, doanh nghiệp phải tự giác tuân thủ, còn người tiêu dùng cần được trang bị kiến thức để bảo vệ mình và góp phần làm trong sạch thị trường.

Hướng tới một thị trường công khai, văn minh và bền vững

Trong thời đại chuyển đổi số, minh bạch thị trường không thể tách rời ứng dụng công nghệ và dữ liệu mở. Nhiều địa phương đã triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc, cổng thông tin công khai kết quả kiểm tra hàng hóa, mã QR xác thực sản phẩm. Ở cấp quốc gia, Bộ Công Thương đang đẩy mạnh xây dựng cơ sở dữ liệu mở, kết nối liên thông với các sàn thương mại điện tử để giám sát hoạt động kinh doanh trực tuyến. Khi dữ liệu trở thành công cụ quản lý, việc gian lận hay giả mạo sẽ bị phát hiện nhanh hơn, còn người dân có thể chủ động kiểm tra thông tin trước khi quyết định mua hàng.

Minh bạch cũng cần được thể hiện trong quá trình thực thi pháp luật. Mỗi vụ việc xử lý hàng giả, mỗi lần công khai kết quả kiểm tra đều góp phần củng cố niềm tin xã hội. Niềm tin ấy không chỉ là sự yên tâm của người tiêu dùng, mà còn là tín hiệu cho doanh nghiệp thấy rằng chỉ những ai làm ăn chân chính mới có thể tồn tại lâu dài. Một thị trường minh bạch cũng chính là môi trường lành mạnh để doanh nghiệp phát triển bền vững, cạnh tranh công bằng và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Cùng với đó, công tác tuyên truyền và giáo dục tiêu dùng phải được coi là nhiệm vụ lâu dài. Không thể bảo vệ người tiêu dùng nếu họ không hiểu quyền của mình. Cần đưa kiến thức tiêu dùng an toàn vào trường học, phổ biến rộng rãi trên các phương tiện truyền thông và nền tảng mạng xã hội, giúp mỗi người dân biết cách nhận diện hàng thật – hàng giả, biết kiểm tra thông tin, biết phản ánh vi phạm khi cần thiết. Một xã hội văn minh là xã hội mà người tiêu dùng biết tự bảo vệ mình bằng hiểu biết và hành động đúng pháp luật.

Trách nhiệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng không chỉ nằm ở phía nhà nước mà còn phải đến từ chính họ.

Khi minh bạch trở thành nguyên tắc chung, niềm tin tiêu dùng sẽ được củng cố. Niềm tin ấy không chỉ giúp người dân yên tâm chi tiêu, mà còn là động lực thúc đẩy sản xuất, tiêu thụ hàng hóa trong nước, góp phần xây dựng thương hiệu Việt uy tín hơn. Thị trường minh bạch, thông tin đầy đủ, hành vi kinh doanh chuẩn mực sẽ làm tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi cho Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn với quốc tế.

Có thể nói, Chỉ thị 30-CT/TW không chỉ là văn bản định hướng, mà là lời khẳng định mạnh mẽ của Đảng về vai trò của người tiêu dùng trong phát triển kinh tế – xã hội. Bảo vệ người tiêu dùng không phải là nhiệm vụ riêng của một ngành, mà là thước đo của sự phát triển bền vững, là minh chứng cho một xã hội công bằng và có trách nhiệm. Khi mọi chủ thể trong nền kinh tế – từ nhà quản lý đến doanh nghiệp và người dân – cùng chung tay xây dựng cơ chế minh bạch, Việt Nam sẽ có một thị trường hiện đại, ổn định và đủ sức chống chọi với những biến động toàn cầu.

Minh bạch, suy cho cùng, không chỉ là công cụ để kiểm soát gian lận, mà còn là giá trị cốt lõi của một nền kinh tế văn minh. Nó giúp thị trường hoạt động hiệu quả, bảo vệ lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời tạo dựng niềm tin – yếu tố quý giá nhất trong mọi mối quan hệ kinh tế. Khi niềm tin ấy được củng cố, người tiêu dùng sẽ mạnh dạn chi tiêu, doanh nghiệp sẽ đầu tư dài hạn, và nền kinh tế Việt Nam sẽ có thêm sức bật để phát triển bền vững trong thời kỳ mới.

Nguồn:Minh bạch thị trường – bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong bối cảnh mới

Đinh Toàn

thuongtruong.com.vn