Điệu xòe có từ bao giờ

Vòng xòe Tây Bắc. Ảnh TN

Có lẽ điệu xòe sinh ra cùng tiếng khèn, tiếng chiêng, cùng khói bếp và ánh trăng trên đỉnh núi. Nó không ồn ào, mà dịu dàng, tha thiết như tiếng khèn vọng qua vách núi, như tiếng trống hòa trong nhịp tim mỗi người. Nó âm thầm mà bền bỉ như cột cái nâng mái nhà, như khói lam bảng lảng nối người với trời. Giữa đại ngàn, xòe đến tự nhiên như suối chảy, như hương nếp thoảng trong tóc thiếu nữ, rồi ngấm vào đời sống bản làng, thành nhịp tim, hơi thở của bao thế hệ.

Người Thái kể rằng, Thần Then - vị Thần mạch sống núi rừng sinh ra đất, nước, lửa và hơi thở rừng già để có lúa, ngô. Khi ấy, hạt thóc còn ngân nga, bắp ngô còn biết nhảy múa trong gió. Nhưng con người không chỉ cần cái no, mà còn cần cái vui, cái tình để níu nhau lại.

Một đêm trăng sáng, trong tiếng chày giã gạo “thậm thịch” bên suối, một thiếu nữ Thái đứng lên, dang tay như đón gió, rồi xoay tròn mềm mại. Bước chân ấy nhẹ như sương, mềm như suối, đẹp như vệt trăng vừa chạm đất. Người này rồi người khác đứng lên, nắm tay nhau. Một vòng tròn hình thành giữa ánh lửa và ánh trăng. Vòng xòe ra đời từ đó - nhịp tim hòa cùng nhịp rừng, xoay tròn dịu dàng mà bền bỉ như hơi thở.

Xòe để gọi hồn lúa về nương, để giữ vía người không lạc giữa trần gian. Xòe buộc tay nhau vào niềm tin lớn hơn đói rét, hơn cả sự lặng im của chiều núi. Mỗi bước chân là một lời cầu cho mùa vàng no đủ, mỗi vòng tay là ước nguyện yên lành. Cưới hỏi có xòe là có duyên, mừng lúa mới có xòe là có phúc. Đôi khi chẳng cần lời tỏ tình - chỉ một ánh mắt trong vòng tay cũng đủ se sắt một đời.

Truyền thuyết kể rằng: Có đôi trai gái bị ngăn cách bởi một con suối sâu. Đêm trăng, họ cùng nhảy múa, nàng bên này, chàng bên kia, bước chân tròn theo tiếng khèn vọng qua dòng nước. Trời động lòng, bắc cây cầu đá trắng để đôi tay ấy chạm vào nhau. Vòng xòe từ đó thành chiếc cầu vô hình, vượt núi cao, vực thẳm, vượt cả cách trở phận người.

Tôi từng dự vòng xòe ở Mường Lò - cái nôi điệu xòe cổ. Đêm ấy, sân mường hóa thành vầng trăng đỏ rực. Ánh lửa bập bùng soi những gương mặt lấm tấm mồ hôi lấp lánh như sương, còn nụ cười thì rạng rỡ như hoa ban. Tiếng chiêng ngân nga, tiếng khèn khi dìu dặt như lời ru, khi gấp gáp như nhịp tim. Người Kinh, người Thái, người Dao, người Mường…, cả những người lần đầu ngược núi cũng nắm tay nhau không chút e dè. Không ai dạy ai, chỉ cần dang tay là có người nắm lấy. Ở đó, không có tuổi tác, giới tính, địa vị - chỉ có vòng tay, ánh mắt, tiếng cười hòa chung nhịp điệu.

Tôi nhớ mãi cô gái Thái bên kia vòng xòe, má ửng hồng như trái đào rừng, khăn piêu nghiêng trong gió, ánh nhìn e ấp mà ấm như than hồng. Men say đêm ấy không đến từ rượu cần, mà từ một thứ men khác - men tình dịu dàng được cất lên từ ánh lửa, từ nhịp tim chan hòa. Khi ấy, tôi hiểu: Xòe không phải để múa cho đẹp, mà để sống gần nhau hơn. Để giữa thế giới rộng lớn này, người với người không lạc nhau.

Xòe khăn

Ở Mường Lò có 36 điệu xòe cổ: xòe mời rượu, xòe chúc mừng, xòe làm quen, xòe tiễn biệt... Có điệu nhẹ như sương đầu núi, có điệu dồn dập như gió lùa chiều Đông. Nhưng tất cả đều hướng về sự gắn bó, yêu thương - như cầu tre bắc qua mùa lũ, như ngọn đèn leo lét giữa đêm giá buốt: mong manh mà ấm áp, yếu mềm mà bền chắc.

Tôi từng xòe ở Than Uyên, Mộc Châu, giữa đêm sương trắng phủ mờ núi; giữa rừng Điện Biên xanh thẳm; giữa quảng trường Tây Bắc rực rỡ. Mỗi nơi một vẻ, mỗi vòng xòe một sắc thái, nhưng điệu xòe ở đâu cũng dịu dàng, bao dung, mê hoặc như vòng tay đất trời.

Và lạ thay, mỗi lần vòng xòe tan, lòng tôi se thắt, như đánh rơi một điều quý - một ánh mắt chưa trao, một bàn tay vừa chạm đã xa. Vòng người tưởng đơn sơ ấy, khi tản ra, để lại khoảng trống mênh mông. Tôi nhớ ánh lửa, làn khói bếp vương tóc ai, nhớ hơi ấm những bàn tay lạ mà quen, như từng bên nhau từ kiếp trước. Điệu xòe không giữ bước chân, nhưng giữ trái tim người. Để dù đi đâu, ta vẫn thấy mình thuộc về nơi có ánh lửa, tiếng khèn, bàn tay từng nắm lấy tay mình dưới vầng trăng giữa những cánh rừng xanh thẫm.

Điệu xòe có từ bao giờ? Không ai biết. Và có lẽ chẳng cần biết. Vì xòe đâu chỉ là một điệu múa - xòe là hồn vía người Thái, là nhịp tim núi rừng, là tiếng chiêng ngân từ một vùng ký ức sâu. Mỗi lần ở giữa vòng xòe, tôi như lạc vào một giấc mơ có thật, nơi có má hồng cô gái Thái, khăn piêu bay nghiêng, tiếng gọi nhau từ đầu bản vọng sang, ánh mắt lặng lẽ chưa kịp nói lời yêu thương.

Sau bao năm đi xa, tôi chọn trở về Sơn La. Không chỉ vì nơi ấy có núi cao, suối trong, mây trắng, mà vì ở đó còn có tuổi thơ tôi chạy chân trần trên nương, có bếp lửa chiều Đông, tiếng chim gọi bạn và những chiều ngồi lặng nghe gió rừng. Ở đó còn có điệu xòe bất tử - ký ức của một đời, hơi ấm níu người lại giữa bao dâu bể. Mỗi vòng tay dang rộng không chỉ nắm lấy bàn tay bên cạnh, mà còn giữ lấy hồn vía quê hương. Tôi trở về không để tìm lại quá khứ, mà để sống trọn trong những vòng xòe cứ mãi rộng ra dưới vầng trăng đại ngàn - nơi người với người chẳng bao giờ lạc mất nhau.

Nguồn: Điệu xòe có từ bao giờ

Nguyễn Vũ Điền

badantoc.vn