Ký ức tháng Tám qua những thước phim bất hủ

Những thước phim vô giá về ngày 2/9/1945

Bộ phim "Ngày Độc lập 2/9/1945" (1975) của đạo diễn NSND Phạm Kỳ Nam đã trở thành tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam. Câu chuyện về sự ra đời của bộ phim này cũng chính là một hành trình đầy cam go và may mắn. Năm 1974, đoàn làm phim gồm đạo diễn Phạm Kỳ Nam, quay phim Nguyễn Như Ái và biên kịch Hồng Hà được giao nhiệm vụ sang châu Âu thực hiện bộ phim về Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh. Trước khi khởi hành, Tổng Bí thư Trường Chinh đã giao cho họ một nhiệm vụ đặc biệt: tìm những thước phim tài liệu quay về ngày 2/9/1945 ở Hà Nội.

Sau hành trình tìm kiếm khắp các kho lưu trữ điện ảnh Pháp, quân đội Pháp và các kho tư nhân, cuối cùng đoàn làm phim đã tìm được 5 phút tư liệu vô giá về ngày 2/9/1945 thông qua đạo diễn người Hà Lan Joris Ivens. Những thước phim này ghi lại những hình ảnh thiêng liêng nhất khi đoàn người nô nức kéo về Quảng trường Ba Đình, cảnh Nhân dân nắm tay vung cao hát vang bài "Diệt phát xít", và đặc biệt là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh trên lễ đài đọc bản Tuyên ngôn Độc lập.

Với tài năng xuất sắc, đạo diễn Phạm Kỳ Nam và nhà dựng phim Lê Mạnh Thích đã biến 5 phút tư liệu thành 18 phút phim hoàn chỉnh bằng cách sử dụng kỹ xảo phóng to từ 1 cảnh thành 4 cảnh khác nhau, đồng thời quay bổ sung các cảnh như Khu Di tích 48 Hàng Ngang và cảnh lá cờ tung bay trên sân vận động Hà Nội. Bộ phim được hoàn thành vào năm 1975 và công chiếu đúng ngày 2/9/1975 - 30 năm sau sự kiện lịch sử.

Giá trị của "Ngày Độc lập 2/9/1945" không chỉ nằm ở những thước phim quý hiếm mà còn ở ý nghĩa lịch sử không thể thay thế. Đây là tài liệu hình ảnh duy nhất ghi lại thời khắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, là chứng tích sống động về sự kiện khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hàng năm vào dịp 2/9, phim lại được phát sóng như một nghi thức thiêng liêng, khơi gợi lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho mọi thế hệ.

Kiệt tác "Sao Tháng Tám" - Tượng đài nghệ thuật cách mạng

Nếu "Ngày Độc lập 2/9/1945" ghi lại bằng tư liệu thực tế, thì "Sao Tháng Tám" (1976) của NSND Trần Đắc lại tái hiện bằng nghệ thuật điện ảnh giai đoạn chuẩn bị cho Cách mạng Tháng Tám. Được sản xuất từ 1974 - 1975 và ra mắt năm 1976 nhân dịp kỷ niệm 30 năm Cách mạng Tháng Tám, bộ phim đã trở thành tượng đài nghệ thuật trong nền điện ảnh Việt Nam.

"Sao Tháng Tám" lấy bối cảnh từ tháng 2 đến tháng 8/1945, mô tả nạn đói Ất Dậu kinh hoàng khi hơn 2 triệu đồng bào chết đói và khí thế sôi sục trước Cách mạng Tháng Tám. Đây là bộ phim đầu tiên của điện ảnh cách mạng Việt Nam sử dụng định dạng 35mm, đánh dấu một bước tiến quan trọng về mặt kỹ thuật. Đạo diễn Trần Đắc đã áp dụng hình thức "dã sử" tiên phong, không có nhân vật chính duy nhất mà tập trung vào tập thể nhân dân.

Dàn diễn viên xuất sắc bao gồm NSND Thanh Tú trong vai chị Nhu (nguyên mẫu từ bà Nguyễn Thị Hưng trong hồi ký "Nắng Hưng Yên"), NSƯT Đức Hoàn vai Kiều Trinh (dựa trên nguyên mẫu nữ gián điệp Nga Thiên Hương), và nghệ sĩ Dũng Nhi vai Kiên. Chị Nhu trở thành biểu tượng cho tinh thần kiên cường, trí tuệ của phụ nữ cách mạng, hóa trang thành nhiều vai từ công nhân, nông dân đến ni cô, tiểu thư để hoạt động cách mạng.

Phong cách nghệ thuật của "Sao Tháng Tám" được đánh giá cao với những kỹ thuật điện ảnh xuất sắc khi sử dụng những bức ảnh thực tế về nạn đói của nhiếp ảnh gia Võ An Ninh, đối lập sắc nét giữa cảnh đói nghèo và xa hoa để tạo tương phản mạnh mẽ. Đặc biệt, đoàn làm phim đã sử dụng người ăn mày thật để đóng vai quần chúng đói khát, huy động hàng nghìn người dân làm diễn viên quần chúng trong điều kiện sản xuất vô cùng khắc nghiệt.

Những cảnh quay đặc sắc như cảnh đói khổ với câu thoại xót xa đã gây xúc động mạnh cho người xem. Đạo diễn khắc họa bức tranh thảm họa lương thực bằng những chi tiết đắt giá. Người giàu - như nhân vật mụ bán thóc (nghệ sĩ Ngọc Dậu) - vơ vét lúa gạo, trả công cho dân nghèo bằng những chén cám. Những cụ ông, cụ bà dần gục xuống giữa khu chợ, đình miếu, nhưng không còn ai đủ sức than khóc. Trong cơn đói, người dân phải ăn khô dầu - vốn chỉ dùng để bón ruộng.

Nhiều lời thoại được cài cắm thoáng qua, nhưng vẫn giàu sức gợi, như phân đoạn một cụ già van xin đừng mang ông đi chôn, và bị đáp lại lạnh lùng: "Đằng nào cụ chả chết, cụ đi sớm cho mát mẻ". Hay cảnh Mến bị mụ bán thóc chì chiết: "Thời buổi này, mất một con gà người ta còn tiếc, chứ mất cái giống mày chỉ tốn vài xẻng đất thôi con ạ". Đạo diễn sử dụng thủ pháp đối lập khi dựng phim, xen kẽ tình huống lầm than của người dân là cảnh phe tay sai, Việt gian ăn chơi, đàn hát. Cảnh cướp kho thóc do chị Nhu dẫn đầu, và cảnh khởi nghĩa cuối phim với cờ đỏ sao vàng bay phấp phới đã trở thành những hình ảnh kinh điển trong điện ảnh Việt Nam. Bộ phim đã đoạt Giải Bông sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 4 (1977) và Giải đặc biệt từ Ủy ban Phụ nữ Liên bang Xô Viết tại LHP Moscow (1977).

Bên cạnh hai tác phẩm nổi bật trên, nền điện ảnh Việt Nam còn có nhiều bộ phim kinh điển khác về chủ đề cách mạng và kháng chiến đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả. Ví như, "Biệt động Sài Gòn" (1986) của đạo diễn Long Vân hay "Đến hẹn lại lên" (1974) của NSND Trần Vũ đã đoạt giải Bông Sen Vàng và Giải thưởng chính tại Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vary (1976)...

Ký ức tháng Tám qua những bộ phim bất hủ không chỉ là di sản văn hóa quý báu mà còn là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho các thế hệ hiện tại và tương lai. Từ bộ phim tài liệu quý hiếm "Ngày Độc lập 2/9/1945" với những thước phim vô giá được "giải cứu" từ châu Âu, đến kiệt tác "Sao Tháng Tám" - tượng đài nghệ thuật cách mạng, những tác phẩm này đã khẳng định vị thế không thể thay thế trong việc lưu giữ ký ức dân tộc. Điện ảnh Việt Nam về chủ đề Cách mạng Tháng Tám đã trở thành "sử gia" đặc biệt, không chỉ ghi chép lại lịch sử mà còn tái tạo lại tinh thần, khí phách của dân tộc trong những thời khắc lịch sử quan trọng nhất. Chúng không ngừng nuôi dưỡng lòng yêu nước, ý chí tự lực tự cường và khát vọng phát triển cho mỗi công dân Việt Nam.

Khi kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám, chúng ta không chỉ tưởng nhớ những anh hùng liệt sĩ đã hy sinh mà còn tôn vinh những nghệ sĩ, những người làm điện ảnh đã cống hiến trọn đời để gìn giữ và truyền tải ký ức dân tộc qua những thước phim bất hủ. Đây chính là di sản vô giá mà thế hệ chúng ta cần bảo tồn và phát huy, để tinh thần Cách mạng Tháng Tám mãi mãi sống trong tim mỗi người Việt Nam.

Nguồn:Ký ức tháng Tám qua những thước phim bất hủ

Phương Bùi

laodongthudo.vn