Lâm Đồng: Giữ hồn tiếng K’Ho qua từng chữ viết

06:00 | 15/10/2025

Ở tuổi ngoài 70, khi nhiều người đã chọn cho mình cuộc sống an nhàn bên con cháu, già làng Păng Ting Uốk (người K’Ho, phường Lang Biang - Đà Lạt, Lâm Đồng) vẫn hàng ngày miệt mài với sứ mệnh gìn giữ tiếng nói, chữ viết và hồn cốt văn hóa dân tộc.

Lâm Đồng: Giữ hồn tiếng K’Ho qua từng chữ viết

Chân dung già làng Păng Ting Uốk, nguyên Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh Lâm Đồng

Người giữ hồn tiếng K'Ho giữa đại ngàn

Hơn nửa thế kỷ gắn bó với công tác dân tộc, từng giữ vai trò Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh Lâm Đồng, già làng Păng Ting Uốk thấu hiểu sâu sắc về việc giữ ngôn ngữ và văn hóa là nền tảng cho sự phát triển bền vững của mỗi cộng đồng.

Khi nghỉ hưu, ông quyết định trở về với buôn làng, chọn con đường lặng lẽ nhưng kiên định để truyền lại tiếng nói cha ông, đánh thức những con chữ đang phai mờ theo năm tháng.

Nếu ngày trước, già làng Uốk trực tiếp đứng lớp giảng dạy tiếng K’Ho cho cán bộ, công chức trong tỉnh, thì nay, lớp học của ông là những buổi sinh hoạt cộng đồng, những tối quây quần truyền dạy cho các thế hệ để cùng nhau biết đọc, viết, hát và kể về dân tộc mình.

Năm 2005, thực hiện chương trình dạy tiếng K’Ho cho cán bộ, công chức, Bộ GD-ĐT đã phối hợp UBND tỉnh Lâm Đồng và các sở, ban, ngành ban hành bộ khung, chương trình chi tiết về tài liệu dạy tiếng K'H

Giữ được tiếng nói là giữ được gốc rễ. Mất tiếng nói là mất cả linh hồn dân tộc. Già làng Păng Ting Uốk, người K’Ho, phường Lang Biang - Đà Lạt

Già làng Uốk không ngừng biên soạn, bổ sung tư liệu; tất cả đều được ông sưu tầm từ chính đời sống của bà con như truyện sử thi cổ Chiêng Tha, Dăm Driêng, những câu ca dao, tục ngữ ẩn chứa triết lý về đạo làm người, lòng trung thực, hiếu kính tổ tiên và niềm tự hào dân tộc.

Gần hai thập kỷ qua, lớp học của già làng Uốk đã đón bao thế hệ học trò trưởng thành. Có người học để phục vụ công tác, làm cán bộ ở xã, phường; có người trở thành hướng dẫn viên du lịch, mang tiếng nói và câu chuyện văn hóa K’Ho giới thiệu với du khách; cũng có những em nhỏ lần đầu được nghe, được nói tiếng mẹ đẻ, để rồi tìm lại niềm tự hào và sự tự tin trong chính cội nguồn của mình.

Với già làng Uốk, “mỗi học trò là một hạt giống nhỏ, được gieo trên mảnh đất văn hóa đang hồi sinh”.

Nhờ những người như già làng Uốk, tiếng K’Ho không chỉ được gìn giữ mà còn lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống hôm nay. Tiếng nói ấy ngân lên trong lễ hội truyền thống, vang lên trong các chương trình du lịch cộng đồng, hiện diện trong lớp học song ngữ, trên sân khấu văn nghệ… Tất cả là thành quả của hành trình bền bỉ và lặng lẽ, được nuôi dưỡng bằng tình yêu tha thiết với cội nguồn văn hóa dân tộc. Ngôn ngữ ấy không chỉ là công cụ giao tiếp, mà còn là cầu nối để phát triển du lịch cộng đồng, tạo thêm sinh kế cho bà con ngay trên chính quê hương mình.

Học tiếng K’Ho, tôi hiểu sâu hơn về phong tục, tập quán của buôn làng, dễ dàng trao đổi, nắm bắt tâm tư bà con khi thực hiện công việc. Tiếng K’Ho giúp tôi gần dân hơn, tạo được sự tin tưởng và đồng thuận trong tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

Anh Nguyễn Thư Bính, công tác tại UBND xã Lạc Dương cho biết

Giữ chữ, giữ văn hóa, giữ lòng dân

Không chỉ dừng lại ở vai trò người thầy, già làng Păng Ting Uốk còn là người kể chuyện, người giữ kho báu tinh thần và người thắp lại niềm tin cho đồng bào. Ông luôn khuyến khích bà con cùng gìn giữ, sưu tầm những giá trị văn hóa truyền thống; từ ca dao, tục ngữ, truyện cổ đến sử thi. Bởi, đó là những “báu vật” đang dần bị thời gian phủ mờ.

Già làng Păng Ting Uốk đến nhà dân tuyên truyền, vận động bà con thực hiện tốt chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước

Với đồng bào vùng sâu, già làng Uốk không chỉ giữ gìn văn hóa chữ viết, mà còn tích cực phối hợp với chính quyền địa phương để tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bằng cả tiếng Việt và tiếng K’Ho. Nhờ vậy, bà con dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện, nhất là trong các chương trình xây dựng nông thôn mới, bảo vệ rừng, xóa đói giảm nghèo.

Tuy nhiên, điều khiến già làng Păng Ting Uốk trăn trở nhất hôm nay chính là thế hệ trẻ, những người đang lớn lên giữa nhịp sống hiện đại, nhiều khi xa dần tiếng mẹ đẻ và những giá trị truyền thống. Bởi thế, ông luôn tìm cách đưa văn hóa K’Ho đến gần hơn với thanh thiếu niên qua những buổi kể sử thi, dạy hát dân ca, hướng dẫn viết chữ K’Ho vừa nhẹ nhàng, vừa lắng đọng.

Muốn gìn giữ chữ viết và tiếng nói của dân tộc K’Ho, phải bắt đầu dạy từ lớp trẻ để các em hiểu, yêu và tự hào về ngôn ngữ của chính mình. Bởi trong từng câu chuyện kể, từng lời ca dao đều ẩn chứa bài học sâu sắc về đạo lý làm người về sự yêu thương, đoàn kết và biết ơn tổ tiên, nguồn cội

Già làng Păng Ting Uốk , phường Lang Biang - Đà Lạt, Lâm Đồng

Gần 20 năm kể từ ngày nghỉ hưu, ông vẫn miệt mài có mặt trong hầu hết các hoạt động văn hóa - xã hội của địa phương, khi thì tham gia tuyên truyền bảo vệ rừng, lúc cùng bà con chuẩn bị lễ hội, dạy trẻ con hát dân ca.

Giữa dòng chảy của đời sống hiện đại, già làng Păng Ting Uốk không chỉ là tấm gương sáng, mà còn là biểu tượng cho sức sống bền bỉ của văn hóa Tây Nguyên.