Lâm Đồng: Thị Mai và niềm đam mê văn hóa truyền thống của người M’nông

Chị Thị Mai (thứ 4 bên phải) đang hướng dẫn đánh goong pắc cho các bạn nhỏ.

Đến nhà chị Thị Mai (con gái cố nghệ nhân Điểu Kâu) vào một buổi chiều, chúng tôi bắt gặp chị đang say sưa ngồi bên những trang sử thi, ánh mắt rực sáng như đang sống lại trong từng câu chữ. Giữa cuộc sống xô bồ, thật hiếm gặp một người dành nhiều tâm huyết của mình để gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống như vậy. Sinh ra và lớn lên trong gia đình có nhiều thế hệ là nghệ nhân, nên chị Thị Mai thừa hưởng, học hỏi nhiều điều hay về các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Ngay từ nhỏ, chị Thị Mai đã theo cha đi khắp các bon làng xa gần trên địa bàn để sưu tầm sử thi. Trải qua hàng chục năm, giờ đây chị không chỉ biết, thuộc hàng vạn câu Ót n’drong mà còn biết diễn tấu cồng chiêng, dệt thổ cẩm, hát dân ca… Đặc biệt, từ năm 2005 đến nay, chị Thị Mai đã phối hợp với Viện Nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam sưu tầm, biên dịch sử thi. Chị đã biên soạn, biên dịch nhiều bản sử thi nổi tiếng thành 2 bản tiếng M’nông và tiếng Việt, đó là “Lêng lấy Ndring Ting Yông Kon Gâr” (Lấy hồn người chết); “Sung trang đi đầu thai”; “Cướp trũm chil cho”; “Tiăng bắt những kẻ lấy trộm ché quý”.

Với chị Thị Mai, niềm đam mê với sử thi và văn hóa truyền thống không đơn thuần là sở thích cá nhân mà là sứ mệnh.

Theo chị Thị Mai, mỗi bài sử thi là một câu chuyện có bắt đầu, có kết thúc, khi kể, một số nghệ nhân sử dụng câu đỡ trong lúc suy nghĩ vì bài dài có thể chưa nhớ kịp, vì thế khi chép lại, chị gặp rất nhiều khó khăn. Để nghe được, hiểu được và ghi lại, viết lại rồi biên dịch ra tiếng Việt sao cho dễ hiểu, truyền tải được hồn cốt của sử thi, đòi hỏi người sưu tầm phải thực sự nhập tâm sống lại thời sử thi, vận dụng tất cả những kiến thức, vốn hiểu biết, kinh nghiệm đi thực tế của mình. Hiện nay, trong tay chị ngoài những bộ sử thi thuộc vào hàng độc, quý hiếm, chị còn sưu tập gần 1.000 bài ca dao, dân ca của dân tộc M’nông và gần 500 món ăn của người M’nông.

Để có được những sưu tập quý giá ấy, nhiều khi chị đã phải bỏ cả công việc nương rẫy để thực hiện những chuyến đi dài ngày đến những bon làng đồng bào M’nông sinh sống ở trong tỉnh và ngoài tỉnh như: Đắk Lắk, Bình Phước gặp gỡ các nghệ nhân nghe kể, hát ghi băng, chép lại bằng tiếng M’nông rồi dịch ra tiếng Việt. Chị Thị Mai chia sẻ: “Lúc đầu, tôi cảm thấy công việc này cực kỳ khó khăn vì có nhiều từ cổ, từ khó trước giờ không được tiếp xúc. Tuy nhiên càng làm, ngọn lửa đam mê càng thôi thúc để tôi tiếp tục công việc. Tôi cũng tạm gác lại việc nương rẫy để tập trung vào công việc dịch và được gia đình hết sức ủng hộ”.

Với Thị Mai, niềm đam mê với sử thi và văn hóa truyền thống không đơn thuần là sở thích cá nhân mà là sứ mệnh. Sứ mệnh của người con M’nông tiếp bước, lưu giữ những giá trị văn hóa mà cha ông để lại. Bởi vậy, dù đi đâu, làm gì, chị Thị Mai vẫn luôn đau đáu, bày tỏ những trăn trở của mình để mọi người thấu hiểu. Tại các lễ hội của bon làng, chị Thị Mai tìm cách truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ bằng cách kết hợp hát kể sử thi với diễn tấu cồng chiêng, múa xoang cùng trò chơi truyền thống. Ở gia đình, chị cũng là “cô giáo” của 4 người con. Chị đã trao truyền cho các con khả năng hát sử thi, diễn tấu cồng chiêng, dệt thổ cẩm, góp phần nuôi dưỡng văn hóa truyền thống ngay từ trong mái ấm gia đình mình. Năm 2023, được sự cho phép của chính quyền địa phương, chị đã thành lập câu lạc bộ hát sử thi của bon và không ngừng kêu gọi các bạn trẻ tham gia học tập.

Chia sẻ về niềm đam mê của mình, chị Thị Mai cho biết: “Dù cuộc sống cơm áo gạo tiền còn khó khăn nhưng tôi sẽ cố gắng hết sức mình để chỉ dạy cho các em nhỏ. Ót n’drong, cồng chiêng ngân vang đó là niềm mong mỏi tột cùng không chỉ riêng tôi mà là của tất cả người con M’nông đang sinh sống trên mảnh đất này.

Nguồn: Thị Mai và niềm đam mê văn hóa truyền thống của người M’nông

Mỹ Hằng

baolamdong.vn