Sản phẩm Việt bao giờ gỡ được "nút thắt" xuất xứ?

Nhìn từ chuỗi cung ứng chưa hoàn chỉnh của ngành dệt may

Vấn đề nguồn gốc nguyên liệu đang trở thành mối quan tâm hàng đầu của các nhà thu mua quốc tế đối với sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt trong ngành hàng thời trang.

Ông Massimiliano Garzoni, Giám đốc điều hành tại Hồng Kông (Trung Quốc) của Tập đoàn Giorgio Armani, cho rằng điều các đối tác quốc tế thực sự chú trọng lúc này không chỉ là chất lượng sản phẩm mà còn là nguồn gốc của nguyên phụ liệu sản xuất.

Theo ông Garzoni, để đảm bảo khả năng cạnh tranh và đáp ứng được các yêu cầu về quy tắc xuất xứ, ngành dệt may Việt Nam cần đẩy mạnh việc phát triển nguồn nguyên phụ liệu nội địa, đồng thời tăng thu hút đầu tư vào lĩnh vực này. Ông cũng khẳng định sẵn sàng hợp tác với các đối tác Việt Nam nhằm mở rộng nguồn cung nguyên phụ liệu trong nước, từ đó giảm thiểu sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu.

Ở góc nhìn từ phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Linh, thành viên lãnh đạo Công ty cổ phần Scavi, cho biết dù công ty đã đi đầu trong việc xây dựng chuỗi cung ứng riêng, song vẫn còn phải phụ thuộc khoảng 30 đến 40 phần trăm vào nguyên phụ liệu nhập khẩu.

Không chỉ riêng Scavi, phần lớn doanh nghiệp dệt may trong nước vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn cung từ nước ngoài như Trung Quốc, Ấn Độ hay Hàn Quốc. Tỷ lệ này có thể dao động từ 40 đến 80 phần trăm, tùy thuộc vào từng loại sản phẩm.

Thực trạng này dẫn đến việc chuỗi cung ứng nội địa chưa hoàn chỉnh, kéo theo nhiều hệ lụy như chi phí đầu vào biến động, logistics phức tạp và đặc biệt là khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc để đảm bảo xuất xứ theo yêu cầu các hiệp định thương mại tự do.

Trước những thách thức đó, ông Lê Tiến Trường, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex), đã đưa ra một số đề xuất mang tính chiến lược. Ông kêu gọi các doanh nghiệp thành viên cần rà soát lại khả năng cung ứng trong nước, phân loại cụ thể các chủng loại vải có thể sản xuất được nhằm giảm dần phụ thuộc vào nhập khẩu.

Ngoài ra, ông cũng nhấn mạnh vai trò của việc ứng dụng công nghệ số để xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, một yếu tố đang ngày càng trở nên quan trọng trong thương mại toàn cầu.

Tại một hội nghị gần đây có sự tham gia của các trưởng cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas), cho rằng một trong những giải pháp căn cơ giúp ngành dệt may vượt qua thách thức về quy tắc xuất xứ là phát triển mạnh mẽ ngành sản xuất nguyên phụ liệu trong nước.

Theo ông Cẩm, để hiện thực hóa mục tiêu này, cần sự hỗ trợ của các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài trong việc kêu gọi đầu tư từ các đối tác có năng lực về vốn và công nghệ. Những nhà đầu tư này có thể đóng vai trò then chốt trong việc thiết lập các nhà máy sản xuất vải và phụ liệu ngay tại Việt Nam, góp phần củng cố nền tảng công nghiệp hỗ trợ.

Một báo cáo cập nhật gần đây của Bộ phận phân tích thuộc Công ty Chứng khoán Asean cho thấy, năng lực cạnh tranh của hàng may mặc Việt Nam tại thị trường Mỹ không chỉ phụ thuộc vào yếu tố thuế quan.

Theo báo cáo, các doanh nghiệp có tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu cao như HTG, TCM, TNG, MSH đang hưởng lợi từ xu hướng chuyển dịch đơn hàng khỏi Trung Quốc và ít chịu tác động từ rủi ro hàng trung chuyển. Ngược lại, những doanh nghiệp phụ thuộc quá nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu sẽ đối mặt với nguy cơ bị áp mức thuế cao lên tới 40 phần trăm nếu không tuân thủ quy tắc xuất xứ chặt chẽ.

Giới phân tích kỳ vọng rằng thị phần hàng may mặc của Việt Nam tại Mỹ sẽ tiếp tục tăng nhờ vào xu hướng dịch chuyển sản xuất toàn cầu. Tuy nhiên, để thực sự nắm bắt được cơ hội này, các doanh nghiệp Việt Nam cần chứng minh được năng lực tự chủ nguyên phụ liệu và cam kết rõ ràng với các nhà thu mua quốc tế về việc nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.

Đây sẽ là bước đi mang tính quyết định không chỉ đối với sự phát triển bền vững của từng doanh nghiệp mà còn là lời giải quan trọng cho bài toán xuất xứ trong giao thương quốc tế.

Chuỗi cung ứng thiếu đồng bộ, lệ thuộc nguyên phụ liệu nhập khẩu và khó khăn trong thực thi EVFTA cho thấy hành trình hóa giải vẫn còn đầy thách thức.

Thách thức trong thực thi EVFTA

Bên cạnh những vướng mắc tồn tại trong ngành dệt may, một lưu ý quan trọng được Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) đưa ra vào đầu tháng 8 năm 2025 cho thấy một trong những rào cản lớn nhất trong quá trình triển khai Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) chính là Quy tắc Xuất xứ. Đây là yếu tố then chốt để doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng hiệu quả các ưu đãi thuế quan mà hiệp định mang lại.

Theo EuroCham, mặc dù Quy tắc Xuất xứ có vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng và minh bạch, nhưng việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về xuất xứ lại không hề đơn giản. Phần lớn các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu từ các quốc gia thứ ba, khiến khả năng đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định của EVFTA bị hạn chế.

Trên thực tế, EVFTA có đưa ra cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác. Tuy nhiên, quá trình thực hiện lại bị cản trở bởi hệ thống chứng từ còn phức tạp, chuỗi cung ứng trong nước chưa hoàn chỉnh, cùng với việc thiếu sự liên kết đồng bộ giữa các khâu sản xuất. Những yếu tố này đang khiến không ít doanh nghiệp Việt gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ cho hàng hóa xuất khẩu.

Ông Jean-Jacques Bouflet, Phó Chủ tịch EuroCham, cũng cảnh báo rằng cho đến nay, định nghĩa chính xác về các yêu cầu mới của Hoa Kỳ đối với khái niệm hàng hóa “trung chuyển” vẫn chưa thực sự rõ ràng. Sự mơ hồ trong cách hiểu và áp dụng có thể tác động tiêu cực đến việc thực hiện Quy tắc Xuất xứ theo EVFTA, nhất là trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đang sử dụng nguyên liệu nhập khẩu làm đầu vào cho quá trình sản xuất.

Từ tháng 5 năm 2025, Việt Nam đã có động thái tích cực khi triển khai việc tập trung hóa quy trình cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O), đồng thời đang hướng đến xây dựng một nền tảng kỹ thuật số quốc gia nhằm đẩy nhanh dòng chảy thương mại. Một số doanh nghiệp đã nhận được C/O chỉ trong chưa đầy 24 giờ, tuy nhiên nhiều đơn vị khác vẫn phải chờ đợi hơn một tuần, gây ra những ách tắc về dòng vốn và làm chậm trễ tiến độ giao hàng.

Trước thực tế đó, EuroCham kêu gọi việc tiếp tục loại bỏ các rào cản kỹ thuật và phi kỹ thuật trong thương mại. Hiệp hội cũng đề xuất cần có những hướng dẫn cụ thể và rõ ràng hơn về cách phân loại mã HS, định giá hải quan và các cơ chế tham chiếu đồng nhất giữa các cơ quan hải quan tại các nước thành viên.

Trong bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp kỳ vọng thủ tục liên quan đến xuất xứ sẽ được cải cách theo hướng đơn giản, minh bạch và hiệu quả hơn. Những đề xuất như áp dụng cơ chế đăng ký điện tử hay cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ được đánh giá là những giải pháp thiết thực, không chỉ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn hiện nay mà còn góp phần củng cố niềm tin vào triển vọng dài hạn của EVFTA.

Phó Chủ tịch EuroCham nhấn mạnh rằng những cải cách này là điều kiện tiên quyết để tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và bảo đảm rằng doanh nghiệp có thể chủ động thích ứng, mở rộng hoạt động sản xuất – kinh doanh trong bối cảnh môi trường thương mại quốc tế ngày càng biến động khó lường.

Nguồn:Sản phẩm Việt bao giờ gỡ được 'nút thắt' xuất xứ?

Quang Anh

thuongtruong.com.vn